11 Kasım 2019 tarihinde dünyadaki bir çok insan Merkür’ün Güneş’in önünden geçişini yakalayabilecek. Ki bu nadir olay Dünya’dan bir daha 2032 yılında görülebilecek.

Merkür, Güneş sistemimizin en küçük gezegenidir ve aynı zamanda Güneş’e en yakın gezegendir. Aslında Merkür, bizim görüş açımızdan zaman zaman Güneş’in parlak diskinin önünden geçmektedir. En son gerçekleşen geçiş 2016 yılındaydı ama 11 Kasım 2019 tarihindeki geçişten sonra bir daha izleyebilmek için 13 yıl beklemek gerekecek.

Gezegen, geçiş esnasında Dünya’dan Güneş’in önünden geçip yol alan ufacık bir leke gibi görünecek. Merkür geçerken o kadar ufak görünecek ki izleyenler onu görmek için koruyucu Güneş filtresine sahip dürbün veya teleskoplar gibi özel ekipmanlar kullanmak durumundalar.

Japonya’nın Hinode uzay aracı, 8 Kasım 2006 yılındaki Merkür’ün Güneş’in  önünden geçmesini gösteren bu görüntüyü uzay aracının Solar Optical Telescope aygıtını kullanarak elde etti. Görsel telif: AXA/NASA/PPARC)

 

Neden Her yıl Merkür Geçişi Görmüyoruz?

Merkür ve Venüs, Güneş’in önünden geçerken görebildiğimiz tek gezegenlerdir çünkü yörüngeleri Güneş ve Dünya arasındadır. Merkür’ün Güneş’e uzaklığı, Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının yaklaşık %30’u kadardır yani yaklaşık 57,909,175 km’dir. Geçişler ise nadir olaylardır. Merkür’ün Güneş’in önünden geçmesi Dünya’dan ortalama her yüzyılda 13 kere görülebilir. Geçişin ortaya çıkması için de Merkür’ün doğru zamanda doğru yerde olması gerekmekte.

Bunu gözümüzün önüne daha rahat getirmek için kahvaltı örneğini kullanalım. Güneş sistemimizi kozmik bir sahanda yumurta olarak düşünelim. Güneş, yumurtanın sarısı olsun ve gezegenler de yumurtanın beyazındaki düzlemde dönüyor olsunlar. Merkür ve Dünya, birbirlerine hafif eğimli yörüngelerde hareket ediyorlar bunun sonucunda da eğer bu yörüngeleri yumurtanın beyazının üstüne üç boyutlu olarak çizersek ve kenardan yumurtanın ortasına doğru bakarsak, Merkür’ün ve Dünya’nın yörüngelerinin çakıştığı iki nokta olduğunu görürdük.

Uzman astrofotoğrafçımız Mehmet Ergün, 2016 yılındaki geçiş sırasında Güneş’in önündeki Merkür gezegenini bu şekilde fotoğraflamıştı.

 

Halihazırda bu iki nokta mayıs ve kasım aylarının başlarında ortaya çıkar ve bu zaman aralıklarında Merkür geçişi Dünya’dan görülebilir hale gelir. Ancak Dünya’dan Merkür’ün geçişini her yıl göremeyiz çünkü iki gezegen de Güneş’in etrafında farklı uzaklıklarda yörüngede döner ve bu yüzden Merkür ve Dünya her zaman aynı anda bu iki kesişme noktasında karşılaşmazlar.

Geçişi Nerelerden İzleyebiliriz?

Merkür geçişi; Kuzey Amerika’nın büyük bir kısmında, Güney Amerika ve Afrika’nın her yerinde, Avrupa, Asya ve Antarktika’nın bazı kısımlarında izlenebilecek. (Türkiye geçişi ile ilgili bilgileri bu siteden alabilirsiniz: https://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/istanbul) Time and Date sitesinin hazırladığı haritaya göre New York, Montreal ve Sao Paulo’da yasayan insanlar bütün geçişi izleyebilecek iken Honolulu, Roma ve Kahire’dekiler sadece bir kısmını yakalayabilecekler.

Ayrıca geçişi izlemek için bolca süre de olacak, çünkü geçiş 5 saat 28 dakika 47 saniye sürecek.

Geçişten Tam Olarak Ne Bekliyoruz?

Merkür geçişini dikkatli izleyen kişiler oldukça ilginç görüntüler elde edebilir. Mesela, hızlandırılmış (time-lapse) fotoğraf veya videolar Merkür’ün Güneş’in üzerinde kavisli bir çizgide gittiğini ve gezegenin yolunun insanların Dünya’daki konumlarına göre değişiklik gösterdiğini ortaya çıkaracaktır.

Örneğin New York’ta Güneş’in sol alt kısmından görünmeye başlayacak daha sonra sağa doğru yükselip sonunda da yavaş yavaş bitecek. Ancak Şili’deki Santiago’da sağ alttan başlayıp aşağıya doğru kıvrılmadan önce Güneş diskinin merkezine doğru yaklaşacak.

Ayrıca Merkür’ün Güneş diskinin kenarına yaklaştığında uzayın karanlığı ile bağlantılı olarak gözyaşı damlasına benzer şekilde küçük bir gölge gibi göründüğü “kara damla etkisi (blackdrop effect)” de söz konusudur. Astronomlar, bu etkinin Merkür’ün kenarlarında ışık dalgalarının bükülmesinden dolayı oluşan ışık kırılmasından ortaya çıktığına inanıyor.

Bu görüntü, Merkür’ün 11 Kasım 2019 tarihindeki geçişinin tahmini pozisyonlarını gösteriyor. Mavi noktalar, Merkür’ün güneşe göre olan bariz boyutunu ifade ediyor ve 30 dakika aralıklarla olan konumunu gösteriyor. (Görsel Telif: Dean Pesnell/NASA/Solar Dynamics Observatory)

 

Güvenli Bir Şekilde Nasıl İzleyebiliriz?

Geçişi bire bir izlemek istiyorsanız teleskoplarınızda veya dürbünlerinizde özel güneş filtreleri olması gerekiyor. Güneş gözlükleri veya hafif boyalı gölgelikler ise gözlerinizi kalıcı hasarlardan korumayacaktır. Güneş’e filtre kullanmadan direkt olarak sakın bakmayın.

Ayrıca dürbünlere veya teleskoplara iliştirilen tutulma gözlükleri de sağlıklı değildir. Hatta bu tarz kombinasyonlar, çıplak gözle Güneş’e bakmaktan çok daha tehlikeli olabilir çünkü kalıcı körlüğe sebep olabilirler. Bunun sebebi ise lensler, gözünüze gelen gün ışığını büyüten bir büyüteç olarak hareket ederler. Sonuç olarak, geçişi güvenli bir şekilde gözlemlemek için ya teleskop veya dürbünlerinize güneş filtreleri takın ya da önceden buna sahip olan teleskop ve dürbünlerle Güneş’e bakın.

Yine, Türkiye’nin bir çok şehrinde üniversitelerin astronomi kulüpleri ve bilim merkezlerinde teleskoplu gözlem etkinlikleri düzenleniyor. Bu etkinliklere katılıp geçişi canlı olarak izleyebilirsiniz.

Gözlem ekipmanlarınız yoksa veya gözlem etkinliklerine katılma imkanına sahip değilseniz eğer, Tübitak Ulusal Gözlemevi‘nin Youtube kanalından yapacağı canlı yayını kaçırmamanızı tavsiye ederiz.

Çeviri: Burcu Ergül

https://www.space.com/mercury-transit-2019-viewing-guide.html