Fomalhaut, gökyüzünde görebileceğiniz en parlak 18. yıldızdır ve 1.16 kadirlik parlaklığı ile şehir ışıklarının yarattığı ışık kirliliğinin altında dahi kolayca görülebilir.

Fomalhaut için bir kış yıldızı demek yanlış olmaz, çünkü ufuktan pek fazla yükselemeyen bu yıldız Türkiye gibi kuzey yarımküre ülkelerinde kış aylarında çok daha kolay görülebiliyor. Bu nedenle yıldızı gözlemleyebilmek için Eylül başı ve Ocak ayları arasında güney yönüne bakmalısınız. Yaz aylarında ise ufukta çok az yükselir. Bu nedenle gözlemlenmesi daha güçtür.

fomalhaut-agustos
20 Ağustos gecesi, saat gece yarısı 01:15’te Fomalhaut’un güney ufkundaki konumu. Yaz aylarından ufuktan ancak bu kadar yükselebilen yıldız, gecenin ilerleyen saatlerinde batmaya başlıyor.

 

Fomalhaut, bizden yaklaşık 25 ışık yılı uzakta A tayf tipinde bir anakol yıldızıdır. Yani, ömrünün sağlıklı günlerini yaşıyor. A sınıfı anakol yıldızları, Güneş’ten biraz daha fazla kütleye sahiptirler ve çok daha parlak olurlar.

Fomalhaut, yıldızımız Güneş’in yaklaşık 2 katı kütleye sahip. Yüzey ısısı yaklaşık 8.400 santigrat derece ve parlaklığı da Güneş’ten 16 kat daha fazla. Yani, Güneş’in yerinde Fomalhaut olsaydı, Dünya şu anda 16 kat daha fazla ısı ve ışık alıyor, daha net ifade ile cayır cayır yanıyor olacaktı.

Dolayısıyla Dünya’yı kavrulmaktan korumak için biraz uzağa taşımamız gerekecekti. Ne kadar mı? Biz şu anda Güneş’e 150 milyon km uzaklıktayız. Fomalhaut için bu mesafe, yaklaşık 700 milyon km olmalıydı. Yani, Dünya’yı Jüpiter‘in şu an bulunduğu yere götürmemiz lazımdı.

Sistem

Tüm A sınıfı yıldızlar gibi Fomalhaut da oldukça kısa ömürlü sayılır. Yıldızın anakol evresinde geçireceği sürenin yaklaşık 1.2 milyar yıl süreceği hesaplanıyor. Bu sürenin sonunda bir kırmızı dev yıldız haline gelip, bir beyaz cüceye dönüşerek ölecek.

Fomalhaut şu anda yaklaşık 450-500 milyon yaşında. Yani, 1.2 milyar yıllık ömrünün yarısını şimdiden tamamlamış (Güneş’in toplam ömür süreci 10 milyar yıldır. Şu anda yaklaşık 5 milyar yaşındadır ve 5 milyar yıl daha yaşayacak).

Fomalhaut_C
Fomalhaut sistemi. Biz her ne kadar çıplak gözle baktığımızda tek bir yıldız görüyor olsak da, bu sistem 3 yıldızdan oluşur (İlüstrasyon Telif: Paul Kalas).

 

Fomalhaut, yalnız bir yıldız değil. Kendisinden çok uzakta dolanan bir eşe sahip, yani bir “çift yıldız“. Uzaklardaki bu eş yıldız ile Fomalhaut arasında yaklaşık 0.9 ışık yılı mesafe var. Güneş’in %70’i kütleye sahip olan ve TW Piscis Austrini (ya da Fomalhaut B) olarak isimlendirilen bu yıldız, K tayf sınıfı bir anakol yıldızı. Yüzey ısısı yaklaşık 4.500 santigrat derece ve Güneş’in %20’si kadar parlaklığa sahip.

O da genç bir yıldız ve Fomalhaut ile aynı yaşta. Ancak, K sınıfı yıldızlar oldukça uzun ömürleriyle ünlüdürler. TW Piscis Austrini’nin ortalama yaşam süresi de 40 milyar yıl kadar hesaplanıyor. Yani, Fomalhaut önümüzdeki 500 milyon yıl sonra ölüp bir beyaz cüceye dönüştüğünde bu yıldız parlamaya devam edecek ve onlarca milyar yıl boyunca da sağlıklı biçimde parlayacak.

Bu ikili sistemin (Fomalhaut A ve Fomalhaut B) çok uzağında, yine bu sisteme ait olduğu düşünülen üçüncü bir yıldız daha var. LP 876-10 (ya da Fomalhaut C) olarak isimlendirilen, Güneş’in %25’i kadar kütleye sahip bir kırmızı cüce olan bu yıldız, Fomalhaut A’dan yaklaşık 2.5 ışık yılı uzakta bir yörüngede dolanıyor. Gerçekten çok uzakta yani.

Bu çok uzak küçük cüce yıldızın, sistemin çekim gücüne sonradan kapılmış bir yıldız olduğunu düşünemiyoruz, çünkü yaşı Fomalhaut A ve B ile hemen hemen aynı. Üçlü bir sistem meydana getiren bu yıldızların hepsi birer gezegen oluşum (enkaz) diski ile çevrili ve belli ki, birlikte oluşmuşlar.

fomalhautb487524
Fomalhaut yıldızının çevresindeki gezegen oluşum diskinin Hubble teleskobu tarafından iki yıl arayla alınmış fotoğrafı. Burada, Fomalhaut b gezegeni ve hareketi rahatlıkla seçilebiliyor.

Gezegenler ve Yaşam

Fomalhaut’u astronomi tarihi açısından özel kılan bir durum var. Bu yıldız, çevresinde bir gezegen oluşum diski görüntülediğimiz ve bununla da yetinmeyip bir gezegen keşettiğimiz ve fotoğrafladığımız ilk yıldızlardan biri. Fomalhaut b olarak isimlendirilen, yıldıza çok uzaktaki (yaklaşık 150 AB) bu gezegen, oluşum diskinin üzerinde, dış kısımlara yakın rahatlıkla seçilebiliyor.

Sistem çok genç olduğu için bol miktarda gaz, toz ve kaya parçalarıyla çevrili olduğundan, kütlesini belirlemek oldukça güç olsa da, henüz oluşum halindeki bu gezegenin Jüpiter’in en fazla 1.5 veya 2 katı kütleye sahip olduğu düşünülüyor. Aşağıdaki videoda, Fomalhaut b gezegeninin son hesaplamalara göre olası yörünge dolanımını izleyebilirsiniz. Açıkcası, geniş ve yoğun bir enkaz diskiyle çevrili olan Fomalhaut’un çevresinde çok sayıda başka gezegenlerin de oluşum aşamasında olduğu sanılıyor.

Her ne kadar Fomalhaut sisteminde gezegen oluşum diskleri, gezegenler ve yaşama ev sahipliği yapacak dost canlısı yıldızlar (TW Piscis Austrini) varsa da, sistem o kadar genç ki; burada bugün ve önümüzdeki 1-2 milyar yıl boyunca hayat izi aramak yersiz.

Zaten 500 milyon yıl içinde Fomalhaut A bir kırmızı dev yıldıza dönüşecek. Ardından bir gezegenimsi bulutsu oluşturacak ve dış katmanlarını TW Piscis Austrini’nin bulunduğu yörüngenin ötelerine kadar saçacak. Daha sonrasında ise bir beyaz cüceye dönüşecek. İşte sistem bu aşamadan sonra yavaş yavaş yaşama uygun hale gelecek.

Ve eğer TW Piscis Austrini’nin çevresinde uygun konumda gezegenler varsa, orada yaşamın filizlenmesini bu aşamadan sonra bekleyebiliriz. O aşamaya ise dediğimiz gibi, en az 1-2 milyar yıl var.

Zafer Emecan