Gökbilim kaynaklarının çoğunda; “uydumuz gökyüzünde 0.5 derece alan kaplıyor” ya da Orion Nebulası 10 derece alana yayılan bir bulutsudur biçiminde okumalar yapıyorsunuz (bazılarınız yapmıyor). Öyle ya da böyle, astronomi ile ilgileniyorsanız, “xyz derece kaplayan alan” kavramını bilmek zorundasınız.

Bu, aslında bildiğiniz 360 derecelik çember ile aynıdır. Gökyüzünü boydan boya çember biçimde 360 parçaya bölerseniz, her parça 1 derece olur. Tabi biz bir ufuktan diğer ufka en fazla 180 derecelik bölümünü görebiliriz.

İşte, gökyüzünü böyle açılara bölebiliyorsak, bir gezegenin, yıldızın veya herhangi objenin kaç derecelik alan kapladığı özel, havalı görünüşleri olan alangirli aletlerle ölçümlenip belirlenebilir. Ölçülen bu değere “açısal büyüklük” veya “açısal çap” denilir.

acisalcap47

Tabi böyle süper havalı görünüşlü aletleriniz olmadan da kabaca açı ölçümü yaparak gökyüzünde “kaç derecelik” bir alana baktığınızı ölçebilirsiniz. Kolunuzu dümdüz gökyüzüne doğru uzatın ve en üstteki fotoğrafta görüldüğü şekilde ellerinizi, parmaklarınızı biçimlendirin.

Örneğin küçük parmağınızın ucu, kolunuzu iyice öne uzattıktan sonra yaklaşık 1 derecelik alan kaplar. Yazımızın kapak fotoğrafındaki görselin alt kısımda ise konuyu iyice anlayabilmeniz için başka bir örnek verilmiş. “1 derece” 60’a bölündüğünde “ark dakika” dediğimiz daha küçük bir birime dönüşür.

Görselin tam halini görmek için üzerine tıklayabilirsiniz.

 

1 ark dakikayı da yine 60’a böldüğünüzde “ark saniye“yi bulursunuz. Üstteki resimde gördüğünüz bozuk parayı (Burada 1 Penny gösteriliyor ama, bizim 25 kuruş da olur) kendinizden 4 km öteye koyduğunuzda, bakış açınızda kapladığı alan “1 ark saniye” yani yaklaşık olarak 0.0003 derecedir. Bu açısal büyüklük konusuyla ilgili daha kapsamlı bir yazımız da mevcut. Dilerseniz buradan okuyabilirsiniz.

Gökcisimlerinin “gökyüzünde kapladığı alan” konusunu anladığınızı düşünerek, bazı gezegen ve yıldızların buradan baktığımızda ne kadarlık bir gökyüzü parçasını işgal ettiklerini örnekleyelim. Hoş, anlamamış olsanız da yine örnekleyeceğim:

• Yaklaşık 600 ışık yılı uzaklıktaki Betelgeuse yıldızı> 0.04 ark saniye,
• 8 ışık yılı uzaklıktaki Sirius yıldızı> 0.006 ark saniye,
• 450 ışık yılı uzaklıktaki Ülker (Pleiades) yıldız kümesi> 20 ark dakika,
Neptün gezegeni> yaklaşık 2.2 ark saniye,
Venüs gezegeni> en yakın olduğu zaman 66, en uzak olduğu zaman 9.5 ark saniye,
Güneş> 0.5 derece (30 ark dakika) alan kaplar.

Belki biraz karışık oldu; ama bu kadar anlatabildim. Anlamayanlar sıkıntı yapmasın Barış Manço’da zamanında aynı dertten muzdaripmiş

Zafer Emecan

Bu yazımız, sitemizde ilk olarak 8 Aralık 2016 tarihinde yayınlanmıştır.