Yıl boyunca pek çok kez Güneş ve Ay tutulması olur. Peki bu tutulmalardan hangisi daha yaygındır? Bu sorunun cevabı, son hesaplamaya hangi tür Ay tutulmalarını dahil edeceğimize bağlı.

Bilimsel terimlerin açıklamalarını yaparak başlayalım. Tam Güneş tutulması; Ay’ın Güneş’in önünden geçmesi sonucu, Güneş’in görüntüsünün bizim açımızdan kararmasıyla gerçekleşir. Tam Ay tutulması ise Ay’ın Dünya’nın gölgesi nedeniyle kararması olayıdır ve Ay’ın bakırımsı bir koyu bir kızıllıkta görünmesine yol açar.

Tam Ay Tutulması
Tam Ay Tutulması

 

Ancak Güneş ve Ay tutulmalarının birden fazla türü vardır. Bu türler “kısmi” tutulmalardır. Bunlara ek olarak Ay için bir tutulma şekli daha vardır. Aşağıdaki fotoğraflarda gördüğünüz bu tutulma türünün adı ise “parçalı” Ay tutulmasıdır. Fotoğraflar  arasındaki farkları gözlemleyebildiniz mi?

Parçalı Ay tutulması göze çarpmayan türden bir tutulmadır. Bu tutulmanın nasıl oluştuğuna beraber bakalım. Dünya’nın oluşturduğu gölgenin iki ayrı parçası vardır: Daha içte bulunan koyu gölge (umbra) ve sınırda bulunan yarıgölge (penumbra). İki farklı gölge alanı, iki farklı Ay tutulmasına sebep olur: Tam Gölgeli (Umbral) ve Yarıgölgeli (Penumbral).

Ay Tutulması
Parçalı Ay Tutulması

 

Yarıgölgeli (Parçalı) Ay tutulması meydana geldiğinde Ay’ın yüzeyi Dünya’nın daha açık olan yarıgölge alanından etkilenir. Bazı insanlar bu tutulmanın gerçekleştiğini fark edemediklerini söylerler.

Ay’dan bakıldığında Dünya’yı kısmi olarak örten Güneş’i görebildiğiniz için tutulma daha da  belirgindir. Aslına bakarsanız, Dünya’dan parçalı Güneş tutulmasını izlerken, Ay’ın yarıgölgesinin altında duruyorsunuz.

Güneş ve Ay
Eğer Ay diyagramda gösterilen gri alanda yani penumbra (yarıgölge) bölgesinde olursa parçalı (yarıgölgeli) Ay tutulması gerçekleşir. Siyah renkle gösterilen umbra (tam gölge) alanı ise tam Ay tutulmasının gerçekleştiği yerdir. (Diyagram ölçülü değildir)

 

Peki, Güneş tutulması mı daha yaygın yoksa Ay tutulması mı?

Dünya çapında bir ölçeklendirmeye bakarsak, bazen Güneş tutulmasının Ay tutulmasından üçe ikilik bir oranla sayıca daha fazla olduğunu görürüz. Ancak bu bahsettiğimiz ölçek, yarıgölgeli Ay tutulmasının tamamen görmezden gelmektedir. Yarıgölgeli Ay tutulmasını hesaba kattığınızda ise Dünya çapındaki Güneş ve Ay tutulmalarının birbirine neredeyse eşit olduğunu görüyoruz.

Hatta yarıgölgeli Ay tutulmalarını hesaba kattığınız bazı zamanlarda, Ay tutulması sayısı Güneş tutulması sayısından fazla çıkıyor. Belçikalı Astronom Jean Meeus bilinen kitabı “More Mathematical Astronomical Morsels”ın içinde 1901’den 2000’e kadar 228 tane Güneş tutulması, 229 tane ise Ay tutulması yaşandığını yazmıştır. 1’den 3000’e kadar olan yıllar için ise 7,124 Güneş tutulması ve 7,245 Ay tutulması tasvir etmiştir.

Bunlara ek olarak NASA’dan Fred Espenak ya da daha bilinen adıyla Mr. Eclipse, MÖ. 2000–MS. 3000 yılları arasını kaplayan beş bin yıllık bir süre içinde 11,847 Güneş ve 12,186 Ay tutulması bulmuştur.

Güneş Tutulması
Tam Güneş tutulması sırasında çekilen fotoğrafta Güneş’in ateşli koronalarını görüyoruz.

 

Söz açılmışken, Güneş tutulmaları çoğunlukla Ay’ın Dünya ve Güneş’in arasından duruma göre daha çok veya daha az geçtiği yeni ay dönemlerinde olur. Tam Güneş tutulması sırasında, bir alacakaranlık tüm görüş ufkunuzu çevreler ve yıldızımız bir anlığına karanlığa gömülür. Bu sırada Güneş’i çevreleyen bu karanlık kürenin –aslında Ay’ın– etrafında Güneş’in ateşli koronası görülebilir.

Tüm Ay tutulmaları ise dolunay döneminde, Dünya’nın gölgesi dolunayı kısmen veya tamamen sardığında gerçekleşir. Ay tutulması, Güneş tutulmasından olağanüstülük bakımından aşağı kalsa da, etkileyiciliğinde eksik kalır yanı yoktur. Ay tutulmasını izlerken, sanki Dünya’nın gölgesi Ay’ın yüzeyinden karanlık ısırıklar almış gibi hissedebilirsiniz. Bu karanlık ürperti Ay yüzeyinde tutulmanın birkaç saati boyunca dolanır.

Sonuç ne olursa olsun; Güneş tutulması da, Ay tutulması da kendilerine has güzelliklere sahiplerdir.

Çeviren: Ece Özen

http://earthsky.org/space/are-lunar-eclipses-more-common-than-solar-eclipses
Kapak Fotoğrafı: 12 Kasım 2012, tam Güneş tutulması – Avustralya AP Photo/Tourism Queensland, David Barker