Bir ikiz çift yıldız sistemi olan ve bizden yaklaşık 150 ışık yılı uzaklıkta yer alan HD 98800, ilginç ve bir o kadar da araştırmaya değer bir yıldız sistemidir.

Evrende yıldızların çoğunun Güneş gibi tek başına değil de, çoklu yıldız sistemleri halinde var oldukları biliniyor. Ancak, gözlem imkanlarımız gelişene, teleskoplarımız daha hassas hale gelene kadar yıldızların tek başlarına var oldukları düşüncesine sahiptik. Bugün artık görüyoruz ki, Güneş gibi tek başına var olan yıldızlar toplam yıldız sayısı içinde daha düşük bir orana (yaklaşık %25) sahipler. (Yıldız sistemleri hakkında daha detaylı bilgi için bu linkteki yazı dizimizi okumalısınız)

Sistem, birbirlerine yaklaşık 7.5 milyar kilometre uzaklıkta yer alan iki çift yıldızdan oluşuyor. Yani, iki yıldız birbirine yakın yörüngede dönerken, onlardan 7.5 milyar kilometre uzakta yine iki yıldız birbirlerinin çevresinde dönüyorlar. Tabi, bu çift yıldızlar aynı zamanda diğer çift yıldızla beraber oluşturdukları ortak kütle çekim merkezi etrafında da dolanıyorlar. Aslında HD 98800’e “ikiz çift yıldız sistemi” adını vermek yanlış olmaz.

HD 98800 B'nin ve çevresindeki oluşum diskinin Keck Teleskobu tarafından çeşitli kızılötesi dalga boylarında alınmış olan görüntüleri.
HD 98800 B’nin ve çevresindeki oluşum diskinin Keck Teleskobu tarafından çeşitli kızılötesi dalga boylarında alınmış olan görüntüleri.

Sistemi ilgi çekici kılan en önemli konu, yıldız çiftlerinden birinin çevresinin bir “gezegen oluşum diski” ile çevrelenmiş olması. Evet, yanlış anlamadınız, gezegen oluşum diskinin ortasında bir değil, iki yıldız var ve henüz oluşum aşamasında olan gezegenler bu iki yıldızın yörüngesinde yer alıyor.

HD 98800 B olarak nitelenen bu çift yıldız sistemi, turuncu cüce olarak niteleyebileceğimiz, Güneş’in yaklaşık %60’ı kütleye sahip K tayf türü iki yıldızdan oluşuyor. Yaklaşık 8 milyon yaşında oldukları tahmin edilen yıldızların ikisi de çok genç (astronomlar böylesi genç yıldızlara T Tauri yıldızı diyor) ve henüz yolun başındalar. Bu da demek oluyor ki, yıldız oluşum diskinde olması kuvvetle muhtemel gezegenler de yeni oluşum halindeler.

Bu dörtlü yıldız sisteminin, birbirlerinin çevresindeki yörüngelerinin bir simülasyonu.

Zaten bu gezegenlerin varlık olasılıklarını Spitzer Uzay Teleskobu’nun yaptığı gözlemlerle anlayabiliyoruz. Bu gözlemler gösteriyor ki, oluşum diski iki halkaya bölünmüş. Aralarında yaklaşık 450 milyon kilometre olan bu iki halkanın var olma sebebi, orada bir yerde bulunan olası bir gezegenin oluşum diskindeki maddeleri kendine çekerek temizlemesi olmalı.

Henüz net konuşamasak da, gökbilimciler HD 98800 B çevresinde var olan bu gezegenin yıldızlardan yaklaşık 800 milyon kilometre uzakta bir yörüngeye sahip, Jüpiter kütlesinde bir gezegen olduğunu düşünüyorlar. HD 98800 Bb olarak isimlendirilen gezegenin bir gaz devi olduğu açıkca anlaşılıyor.

hd98800-artist-2
Oluşum diskini ikiye bölen boşlukta yer alması muhtemel gezegenlerin bir sanatçı tarafından tasfiri (NASA/JPL-Caltech/T. Pyle (SSC) ).

Her ne kadar çift yıldız varlığı söz konusu olsa da, her biri Güneş’in sadece %15’i kadar ışınım gücüne sahip iki yıldızın birden yaydığı enerji, bu uzaklıktaki yörüngeye sahip gezegen için bildiğimiz yaşamı destekleyecek denli fazla değil. Çünkü, çift yıldızın ortak gücüyle oluşturduğu yaşam kuşağı (habitable zone) yıldızlardan sadece yaklaşık 80 ila 150 milyon km uzakta bir yörünge genişliğinde yer alıyor. Dolayısıyla, var olması muhtemel bu gezegenin “varsa” uyduları, tıpkı Jüpiter’in uyduları gibi buz tutmuş olmalı.

Bununla beraber, gökbilimcilerin gezegen oluşum diski üzerinde yaptıkları incelemeler, daha küçük, belirsiz boşlukların da varlığını ortaya koyuyor. Yani, oluşum diski üzerinden birden fazla gezegenin var olma olasılığı çok yüksek.

Yine de, sistemin çok genç olduğunu tekrar vurgulamamız gerek. Böylesi genç sistemlerde gezegenlerin şekillenmesi, oluşumu ve uygun olanların üzerinde hayatın filizlenebilmesi için daha birkaç milyar yıla ihtiyaç var. HD 98800 ise bizlerin yaşadığı Dünya gezegeninin nasıl bir ortamda var olduğunu göstermesi açısından güzel bir örnek… Nereden, nasıl bir ortamda var olduğumuz gözlemlemeye çalışıyoruz, hepsi bu.

Hazırlayan: Zafer Emecan

Yararlanılan kaynaklar:
https://arxiv.org/abs/0705.0380
http://exoplanet.eu/catalog/HD%2098800B_b/
http://www.spitzer.caltech.edu/news/877-feature07-09-Planets-with-Four-Parents-Spitzer-Finds-Evidence-for-Strange-Stellar-Family
http://www.nasa.gov/multimedia/imagegallery/image_feature_884.html