Yüzyıllardır insanoğlu yönünü tayin edemediği açık gecelerde kutup yıldızını referans alarak gideceği yönü belirleyebiliyor. Peki neden kutup yıldızı bir yön belirtiyor?

Kutup Yıldızı’nın (Polaris veya Demir Kazık) sabit olup kuzey yönünü gösterdiğini çocukluktan beri duyarız. Gittikçe bu bilgiye olan ihtiyaçla beraber, gökyüzünü izleyen insan sayısı üzücü bir şekilde azalsa da işin ardında harika bir bilgi vardır. Kutup yıldızı referans olarak alınabilir, çünkü neredeyse gece boyunca yeri hiç değişmez. Öyleyse diğer yıldızların gece boyunca yeri değişiyor. Bu durumda kutup yıldızını özel kılan şey nedir?

star_trails
Fotoğrafçılar Yer’in dönüş hareketinden faydalanarak yıldız izi fotoğrafları çekerler

 

Güneş gün boyunca doğudan batıya doğru bir hareket yapar. Fakat aslında hareket eden Yer’in kendisidir. Yer’in kendi etrafındaki dönüşünden ötürü gece boyunca yıldızlar da hareket ediyor olarak görünür.

Kutup Yıldızı Gökyüzünde Nerede?

Kutup Yıldızı’nı bulmak oldukça kolaydır. Ancak şunu bilmelisiniz, kutup yıldızı pek parlak değildir. Okullarda çoğunlukla öğrencilere ve sizlere Kutup Yıldızı oldukça parlak bir yıldız şeklinde öğretildiğinden, çoğu kişi gökyüzünde gördüğü en parlak yıldızın Kutup Yıldızı olduğunu zanneder.

Gökyüzünün parlak yıldızları arasında yer almamasından ötürü bazen şehirlerin ışık kirliliği altında onu doğrudan bulmak zorluk yaratabilir. Bunun için oldukça pratik bir yöntem vardır. Gökyüzüne baktığınızda en kolay tanımlanabilir takımyıldızlardan birisi Büyük Ayı takımyıldızıdır.

Gökyüzünde Büyük Ayı takım yıldızını oluşturan kepçeyi görebiliyorsanız, Polaris’i bulmak çok kolaydır.

 

Eğer bunu bir kepçe olarak görürseniz, kepçenin uç kısmındaki iki yıldızı belirteç olarak kullanabilirsiniz. Polaris, bu ikilinin yer aldığı doğrultuda, ikilinin arasındaki mesafenin yaklaşık beş kat ilerisinde yer alır.

Neden Sabit Duruyor?

Dünya’nın kendi etrafındaki dönüşünü tanımlarken, bir dönüş ekseninden bahsederiz. Dünya, bu eksenin etrafında döner. Eğer bir yıldız, tam bu eksenin baktığı doğrultuda yer alırsa, işte o yıldızın konumu hiç değişmez; şüphesiz ki bu yıldız, bizim kutup yıldızımız olur!

Diğer tüm yıldızlar ise, kutup yıldızının etrafında bir çember çizerek gece boyunca hareket ederler. Herhangi bir yıldız, kutup yıldızına ne kadar uzaksa, bu çember de o kadar büyür. Ardından diğer kutup yönünde küçülmeye başlar.

Yer’in yaptığı yalpalama(presesyon) hareketi sonucunda dönüş ekseni doğrultusu değişir. Bu da kutup yıldızının değişmesine sebep olur.

 

Kutup yıldızı aslında sürekli orada değildir. Dünya’nın dönemsel olarak sahip olduğu bir presesyon (yalpalama) hareketi bulunur. Bu sebeple Dünya’nın dönüş ekseninin gökyüzünde baktığı nokta sürekli olarak değişir. Bu da kutup yıldızının zamanla değişmesi demektir. Fakat bu süre o kadar da kısa değildir ve on bin yıllar mertebesinde sürer. Dünya, bu yalpalama hareketinin bir turunu 25.800 yılda tamamlar.

Şu anda kuzey yönünü gösteren polaris, bu yalpalama hareketi nedeniyle önümüzdeki bin yıllar içinde kuzeyi göstermeyi bırakacak ve yerini yaklaşık 13 bin yıl sonra Vega yıldızı alacak. Oldukça parlak olan Vega sayesinde gelecek nesiller kutup yıldızının yerini tespit edebilmek için bizim kadar zorlanmayacaklar.

Konu hakkında daha kapsamlı bilgi almak isterseniz, rasyonalist.org sitesindeki bu linkten okuyabilirsiniz.
Kutup Yıldızı’nın özellikleri ve yapısı daha detaylı bilgi almak için ise, bu linkteki yazımızı okuyabilirsiniz.